İklim Elemanı Basınç

İklim elemanı basınç coğrafya 9.Sınıf  İklim bilgisi ünitesi içerisinde işlenmektedir. iklim elemanı basınç konusu içerisinde basınç nedir, basınçı etkileyen faktörler nelerdir, yüksek basınç ve alçak basınç özellikleri anlatılmaktadır.

İklim Elemanlarından Basınç

Atmosferdeki gazların yer çekiminin etkisiyle yere uyguladığı ağırlığa (kuvvete) atmosfer basıncı denir.Atmosfer basıncı zaman ve mekana göre değişir. Atmosfer basıncı barometre denilen bir aletle ölçülür ve birimi milibar (mb) dır.

iklim elemanı basınç, İtalyan bilim adamı Toriçelli 45″ enleminde, deniz seviyesinde ve sıcaklığın 0°C olduğu bir günde bir deney yapmıştır. Bu deneyin ölçümleri sonucunda 760 mm, yüksekliğindeki civanın 1 cm²’lik yere uyguladığı ağırlık 1033 gr olarak ölçülmüştür. Bu değer ise 1013 milibar (mb)  olarak ifade edilmiştir. Buna normal atmosfer basıncı denir. iklim elemanı basınç

Basıncı Etkileyen Faktörler

Yükselti

Yükseklere çıkıldıkça yer çekiminin etkisiyle havanın yoğunluğu, nem, gaz ve tozlar azaldığından basınç da azalır. Basınç ile yükselti arasında ters orantı vardır. Yükselti arttıkça basınç azalır.

Sıcaklık

Sıcaklığın artmasıyla gaz molekülleri seyrelir, hafifler ve yükselir. Bu durum atmosfer basıncının azalmasına neden olur. Örneğin, Ekvator çevresi sürekli sıcak olduğundan burada termik alçak basınç oluşmuştur, Sıcaklığın azalmasıyla soğuyan havanın hacmi daralır, ağırlaşır ve alçalır.

Alçalan havanın yere yaptığı basıncın artmasıyla yüksek basınç alanları oluşur, Örneğin, kutuplar çevresi sürekli soğuk olduğundan burada da termik yüksek basınç oluşmuştur,Sıcaklık ile basınç arasında ters orantı vardır, Sıcaklık azaldıkça basınç artar, sıcaklık arttıkça basınç azalır.

Yoğunluk

Basıncı etkileyen temel faktördür. Havanın içindeki nem, gaz ve tozlar arttıkça havanın yoğunluğu da artar. Yoğunluk ile basınç doğru orantılıdır.

Yer Çekimi

Basınç ile yer çekimi arasında doğru orantı vardır. Dünya’nın geoit şeklinden dolayı yer çekimi Ekvator’da az, kutuplarda fazladır. Dolayısıyla hava basıncı da Ekvator’dan kutuplara doğru artar.

Dünya’nın Günlük Hareketleri (Dinamik Faktörler)

Rüzgarlar Dünyanın günlük hareketine  bağlı yön değiştirir. Kutuplara doğru hareket eden rüzgarlar 30 enlemlerde basınç artar ve dinamik yüksek basınç alanlarının oluşmasına neden olur. Daha sonra kutuplardan gelen rüzgarlarla batı rüzgarların karşılaştığı 60 enlemlerde dinamik alçak basınç alanları oluşur.

Yeryüzünde Basıncın Dağılımı

iklim elemanı basınç zamana ve yere göre değişir. Sürekli basınç kuşakları ekvatorda sürekli termik yüksek basınç, kutuplarda sürekli termik yüksek basınç, 30° enlemlerde dinamik yüksek basınç, 60° enlemlerde dinamik alçak basınç etkili olmaktadır.

Yüksek Basınç (Antisiklon)

• Normal basınç (1013 mb) değerinin üzerindeki basınç değeridir, Antisiklon olarak da adlandırılır.
• Alçalıcı hava hareketi vardır. Alçalan hava ısınarak havanın nem açığını artırır. Bu sebeple yağış oluşmaz.
• Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur.
• Hava genellikle açıktır. Yüksek basıncın etkili olduğu kış gecelerinde yerin ısı kaybı fazladır. Bu sebeple böyle olan kış gecelerinde ayaz olur.

  

Alçak Basınç (Siklon)

• Normal basınç (1013 mb) değerinin altındaki basınç değeridir. Siklon olarak da adlandırılır.
• Yükselici hava hareketi vardır. Yükselen hava soğur ve yağış bırakır.
• Hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.
• Hava genellikle kapalıdır. Bu sebeple kışın böyle gecelerde yerin ısı kaybı azalır. Hava ılık olur.

İzobar Haritaları

Atmosfer basıncının aynı olduğu yerlerin birleştirilmesiyle eğrilerden oluşan haritaya izobar haritası denir.

Dünya Ocak ayı izobar haritası

Bu ayda en büyük basınç değerleri Asya kıtasının kuzeydoğusunda Sibirya bölgesinde görülür. Bunda yaşanan mevsim ve karasallık etkilidir.

Kuzey Yarım Küre’de karalar üzerindeki basınç değerleri, aynı enlemdeki denizlerden daha yüksektir. Sebebi; kara ve denizlerin farklı ısınma özelliğidir.

Kuzey Yarım Küre’de yengeç dönencesi çevresinde Asor ve Hawai dinamik yüksek basınç merkezleri bulunmaktadır.

Kuzey Kutup dairesi çevresindeki dinamik alçak basınç kuşağında ise İzlanda ve Aleut alçak basınç merkezleri bulunmaktadır.

Güney Yarım Küre ’deki yüksek basınç merkezleri Oğlak Dönencesi çevresindeki dinamik yüksek basınç kuşağında görülür.

Dünya Temmuz ayı izobar haritası

Bu ayda en düşük basınç değerleri Asya kıtasında görülür. Bunda yaşanan mevsim ve karasallık etkilidir.

Kuzey Yarım Küre’ deki Asor ve Hawai yüksek basınç merkezleri çevresindeki alçak basınç alanlarının genişlemesine bağlı olarak etki alanları genişlemiş ve kuzeye kaymıştır.

İzlanda ve Aleut adaları dinamik alçak basınç merkezleri, çevreleri de alçak basınç alanları haline geldiğinden zayıflar ve belirsiz duruma gelirler.

Güney Yarım Küre’ deki dinamik yüksek basınç kuşağı Ocak ayına göre daha kesintisiz hale gelmiştir. Bunun sebebi, yaşanan mevsimden dolayı karalar üzerinde de yüksek basınç oluşmasıdır.

İklimin elemanı rüzgarlar konusuna çalışmak için tıklayınız.

derscografya.com/iklimin-elemani-ruzgarlar/

iklim elemanı basınç konusunu Meb EBA üzerinden videolu anlatımı izlemek, slaytları indirmek, web uygulamasına ulaşmak için tıklayınız.